‘Ik vind dat wanneer iemand interesse heeft in een werk dat ook binnen bepaalde grenzen beschikbaar moet zijn’. Een kunstwerk in de vorm van een puzzel. Een enigszins ongebruikelijk medium, maar een die vol met betekenis zit. Als speciale handleiding bij het werk zit een interview met kunstenaar Benjamin Li, die nu ook hier te lezen is!
MP: Voor jouw kunstwerken vind je inspiratie in je Chinese afkomst en de laatste tijd ook Chinese restaurants. Kan je hier in relatie tot dit project iets meer over vertellen?
Mijn project gaat over de geschiedenis en plek van het Chinees-Indische restaurant in het Nederlandse culinaire landschap. Een belangrijk onderdeel van het project is het bezoeken van de Chinees-Indische restaurants, waar ik de gerechten fotografeer en proef. Ik heb inmiddels honderdvierenegentig Chinees-Indische gerechten vastgelegd. In het begin waren dit vooral gerechten op nummer 39 van de menukaart, als reactie op de stigmatiserende uitspraak van Gordon. In 2013 vroeg volkszanger en jurylid Gordon in het talentenprogramma Holland’s Got Talent aan een Chinese deelnemer of hij “Nr. 39 met Rijst” ging zingen. Een veelzeggende uitspraak die pijnlijk belicht hoe men naar Chinezen in Nederland kijkt.
Als kunstenaar van Chinese afkomst speelde ik al langer in mijn werk met vraagstukken rond identiteit en de positie die ik inneem in een (witte) Nederlandse samenleving. De uitspraak van Gordon was de start mijn blik te richten op de geschiedenis van mijn ouders en de Chinese restaurantgemeenschap. Mijn project breidde zich in de loop der jaren flink uit met het verzamelen van menukaarten en uniek porselein. Voor het fotograferen van de gerechten verlegde ik mijn focus naar bijzondere gerechten van het Chinees-Indische restaurant dat ik bezocht. Het vastleggen van alleen de “nummer 39” liet ik dus los om voortaan te kiezen voor diversiteit.
MP: Heb je ook een persoonlijke relatie met Chinees-Indische restaurants?
Ik kom uit een horeca-familie. Mijn grootouders kwamen in de jaren ’60 met mijn moeder naar Nederland om een typisch Chinees-Indisch restaurant over te nemen in Dordrecht. Het restaurant heette Kwai Lok en was gehuisvest in een pand dat plaats kon bieden aan honderdtwintig tot honderdvijftig gasten, verdeeld over twee ruimtes. Op 3 maart 1985 openden mijn grootouders hun nieuwe Chinees-Indische restaurant, Hongkong, dat tot 2004 zou bestaan. Nu zit er een grote elektronicazaak.
Mijn vader is van huis uit chef en werkte van 1984 tot 1990 in het restaurant van mijn grootouders. In de jaren ‘90 waren mijn ouders eigenaar van Chinees-Indisch afhaalrestaurant Choie Sing in Den Haag. Tegenwoordig is het een pizzeria. Nu zijn mijn ouders trotste eigenaar van een typisch Nederlandse cafetaria met de toepasselijke naam De Neushoorn.
Toen ik in 1985 het levenslicht zag, besloten mijn ouders dat het beter zou zijn als ik een Nederlandse opvoeding zou krijgen. Goed Nederlands leren en begrijpen hoe de Nederlandse samenleving in elkaar steekt zouden mijn kansen op een betere toekomst vergroten, was hun mening. Dit had tot gevolg dat ik de eerste 12 jaar van mijn leven doordeweeks doorbracht bij mijn Nederlandse pleegmoeder. In de weekenden verbleef ik bij mijn biologische ouders.
Door deze stijl van opvoeden sta ik met anderhalve been in de Nederlandse samenleving. Ik spreek, schrijf en denk in het Nederlands. Als kind at ik stamppot met een gehaktbal en witlof met ham en kaas. Op school was mijn favoriete vak Geschiedenis waar een groot gedeelte van de lesstof bestond uit het in geuren en kleuren beschrijven van het koloniale verleden van Nederland. Met het andere halve been probeer ik mij wegwijs te maken in de Chinese wereld. De taal ben ik niet machtig, Chinese gebruiken voelen soms onwennig aan en de smaak van de Chinese keuken heb ik pas later ontdekt.
De restaurants van mijn familie heb ik als kind altijd gekend, maar ik was er niet vaak. Met de jaren is het gevoel meer te willen weten over mijn Chinese wortels toegenomen. Mijn bezoeken aan de Chinees-Indische restaurants zijn daar onderdeel van.
MP: De gerechten van de Chinees-Indische restaurants zijn deels speciaal voor de Nederlanders ontwikkeld. Wat vind je van de Chinees-Indische restaurants en van het eten dat ze serveren?
Het Chinees-Indische restaurant is ontstaan door een samenloop van omstandigheden na de Tweede Wereldoorlog en de repatriëring van de Indische Nederlanders uit de voormalige kolonie. Voor die tijd waren er wel enkele Chinese restaurants in Nederland, maar die serveerden voornamelijk de Chinese arbeiders en zeelieden. Zijn kwamen aan het begin van de 20ste eeuw naar Nederland om te werken in de havens en op de schepen.
De Chinees-Indische restaurants serveren versies van Chinese en Indische gerechten die flink aangepast zijn aan de smaakvoorkeur van de Nederlander. Loslaten en inspelen op de wensen van de nieuwe klant was een gewaagde maar noodzakelijke en uiteindelijk slimme zet van de eerste generatie Chinese restauranthouders. Een gebaar naar de dominante bevolkingsgroep waar ze zonder morren bij aan wilden sluiten. Veelzeggend vind ik de woorden “Chinees-Indisch” die menig pui van het restaurant sieren. Ik kan dit enkel lezen als uitkomst van het koloniale verleden van Nederland. Het ontbreken van een sterk culinair landschap in Nederland was een gat waar de Chinezen slim indoken met als gevolg dat het typische Chinees-Indische restaurant decennia het Nederlandse straatbeeld zou domineren.
Voor mijn project bezoek ik Chinees-Indische restaurants en zodoende eet ik veel verschillende (versies van) gerechten. Ik zoek op de menukaart naar bijzondere gerechten of gerechten die ik nog niet eerder gegeten heb. Elke keer weer een verassing, nooit een teleurstelling en vaak goed en heerlijk.
Het Chinees-Indische restaurant met zijn (samengestelde) gerechten is een keuken om te koesteren. Een bijzonder restaurant waarin drie culturen samenkomen. Het is een treffend voorbeeld van de verbindende kracht die voedsel en eten heeft.
MP: Voor ons ligt een puzzel. Wat is er op de puzzel precies te zien? En hoe is het idee voor het maken van puzzels ontstaan?
Het gerecht op de puzzel fotografeerde ik in 2014 in Chinees-Indisch restaurant Happy Corner te Amsterdam. Ik kan mijn bezoek nog goed herinneren, omdat de gasten een tafel naast mij een verjaardag aan het vieren waren. Er werd uitbundig gezongen en de jarige kreeg een speciaal toetje met daarin een ijsfontein.
Ik zat er alleen, aan een tafeltje dat gedekt was met een roze tafellaken, linnen servet, een kaars en een bloemetje. Van de eigenares had ik een schaaltje kroepoek gekregen. Aandachtig bekeek ik de menukaart, maar wist eigenlijk al dat ik Kipblokjes met Pikante Saus wilde bestellen, omdat dit nummer 39 op de menukaart was. Het gerecht bestaat uit gesneden kip, paprika, champignon, bamboe, wortel, ui en prei in een licht pikante saus. Ik at er witte rijst bij, dat vind ik het lekkerst. Chinees-Indisch restaurant Happy Corner bestaat nog steeds en de Kipblokjes met Pikante Saus kan je er nog steeds eten. Ik kan het je absoluut aanraden!
Het idee voor de puzzel is terug te leiden naar de tentoonstelling I<3 CAMP bij MAMA Rotterdam in 2016. Voor een puzzel-event vroeg MAMA verschillende kunstenaars een puzzel voor te stellen die tijdens het event door verschillende teams gemaakt zou worden. Ik koos voor de foto van Kipblokjes met Pikante Saus, die toen vertaald is naar een puzzel van 1000 stukjes. Volgens mij heeft geen enkel team de puzzel afgekregen.
Ik heb geen moment getwijfeld een foto van een gerecht voor te stellen voor het event, omdat ik een overeenkomst zie tussen koken en puzzelen. In beide gevallen gaat over het verzamelen en samenbrengen van onderdelen tot een geheel.
MP: In elke puzzel zal straks een uniek wit stukje passen. Wat is daar de betekenis van?
De toevoeging van een uniek wit stukje maakt straks elke puzzel uniek, maar er zit zeker een conceptuele gedachte achter. Toen ik de puzzel, die gebruikt was voor het event van MAMA terugkreeg en in elkaar zette, ontbrak er een stukje. Een teleurstelling, omdat ik een maand bezig was de puzzel in elkaar te zetten.
De bewuste puzzel liet ik inlijsten en hangt al enkele jaren in mijn woonkamer. Op een gegeven moment viel het spreekwoordelijke kwartje, het ontbrekende stukje werd een wit stukje. Wat nou als ik puzzels zou maken waarin ik bewust witte stukjes plaats? En wat betekent dit voor het oorspronkelijke beeld?
In de puzzelwerken die volgde, combineerde ik de puzzel van het gerecht met witte stukjes uit een andere puzzel. Het aantal witte stukjes dat ik plaats is afhankelijk van mijn leeftijd op moment van maken. Zo verbind ik dus mijn levensloop aan mijn puzzelwerken en zal er dus meer beeld van de puzzel wit zijn en dus verdwijnen naarmate ik ouder wordt en een nieuwe versie uitbreng. Tegelijkertijd verwijs ik ermee naar het verdwijnen van de Chinees-Indische restaurants uit het Nederlandse straatbeeld.
Met het toevoegen van het unieke witte stukje in Kipblokjes met Pikante Saus verwijs ik enerzijds naar de oorspronkelijke puzzel waar één stukje ontbrak en anderzijds naar mijn huidige puzzels met meerdere witte stukjes.
MP: Op de doos van de puzzel staan prominent de logo’s van LAM museum en MAMA Rotterdam. Wat is je relatie met deze organisaties?
Beide organisaties zijn zeer belangrijk geweest in het begin van mijn kunstenaarschap. MAMA Rotterdam ken ik uit de tijd dat ik nog student was aan de Willem de Kooning Academie. Bij MAMA deed ik vrijwilligerswerk en bestond de hoofdtaak uit het begeleiden van bezoekers tijdens tentoonstellingen. MAMA bood daarnaast allerlei programma’s aan, zoals een educatietraject en RookieMA, waar vrijwilligers deel aan konden nemen om zo ervaring te krijgen met verschillende facetten van de kunst. Ik greep deze kans met beide handen aan. Ik begeleide meerdere projecten en nam deel aan het programma RookieMA, wat heeft geleid tot de tentoonstelling ‘You All Fell For My Act’ in 2011. De bijeenkomsten met de staf, kunstenaars en vrijwilligers waren voor mij een bron van kennis en inspiratie waar ik tot op de dag van vandaag van profiteer.
LAM museum leerde ik in 2017 kennen na het afronden van mijn Master aan het Piet Zwart Instituut. Sietske van Zanten benaderde mij met de vraag of ze langs kon komen op mijn studio om naar mijn werk te kijken. Superspannend vond ik dat, net Cum Laude afgestudeerd en vol verwachting wat de toekomst zou gaan brengen was dit natuurlijk een prachtige start. Sietske kwam samen met de heren Van den Broek en met zijn vieren bekeken en bespraken we verschillende werken. Het was een prettige ontmoeting en heeft geleid tot de aankoop van het videowerk In Search of Perfect Orange door het LAM.
Een jaar na de aankoop ontving ik een e-mail van de Volkskrant, met daarin de boodschap dat ik genomineerd was voor de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs. Op voorspraak van meneer Van den Broek en Sietske van Zanten. Ongelofelijk vond ik het, omdat we elkaar nog niet zo lang kenden. Ik heb even getwijfeld of ik deze nominatie moest accepteren, omdat ik nog niet zo ervaren was. Maar de nominatie weigeren was ook geen optie en dus koos ik voor de uitdaging. Mijn deelname aan de Volkskrant Beeldende Kunst Prijs was fantastisch en leerzaam tegelijkertijd. Ik ben het LAM nog steeds dankbaar voor de kans die ze mij toen gunden.
MP: En hoe is de samenwerking tot stand gekomen voor dit project?
In 2019 stond ik met een interview in het NRC en 2020 in de Volkskrant. In beide interviews kwamen mijn puzzelwerken ter sprake. Vervolgens werd ik na de publicatie door lezers benaderd met de vraag of ze een puzzel konden kopen, om zelf te maken. Ik kon hun verzoek toen niet inwilligen, maar het bleef wel hangen. Ik vond dat ik er iets mee moest doen.
Begin 2019 kocht het LAM de puzzel Garnalen met Broccoli, inclusief drieëndertig unieke witte stukjes. Vanwege mijn band met het LAM, vond ik het logisch om advies te vragen aan Sietske van Zanten wat te doen met de verzoeken van de lezers. Ook of het voor hun collectie nadelige gevolgen zou hebben, als ik een puzzel in grote oplage beschikbaar zou stellen. Sietske reageerde echter heel positief, waarbij ze meteen aanbood bij te willen dragen aan de totstandkoming van de puzzel.
Met Nathalie Hartjes, de huidige directeur van MAMA, voer ik geregeld gesprekken over de zingeving van kunst, positionering en de toekomst. Ik besprak met haar mijn wens een puzzel uit te brengen in een hogere oplage in samenwerking met het LAM. Nathalies reactie was meteen dat ze het eigenlijk wel leuk zou vinden als MAMA ook een rol zou krijgen in de samenwerking, omdat het idee voor puzzels ooit ontstaan is tijdens de tentoonstelling van MAMA. En zo is de driehoek ontstaan.
MP: Hoe voelt het voor jou om de transitie te maken van een puzzel als museumstuk, naar een puzzel die straks beschikbaar is voor een breder publiek?
Dat voelt heel goed, omdat ik vind dat wanneer iemand interesse heeft in een werk dat ook binnen bepaalde grenzen beschikbaar moet zijn. Dan maakt het niet uit of je een ervaren kunstverzamelaar bent, een museumcollectie vertegenwoordigd of in dit geval van puzzelen houdt. Wel verraste de vraag van de lezers me, omdat de vraag ging over het zelf in elkaar zetten van de puzzels. Dit had ik niet eerder voorzien, omdat ik de puzzels maak met een conceptuele inslag.
Tot voor kort had ik nog nooit een puzzelwerk in een kunstpresentatie gezien. Het is voor zover ik weet niet een veelgebruikte techniek in het kunstcircuit. Wel zijn vele bekende schilderijen, zoals de Nachtwacht van Rembrandt en het Melkmeisje van Vermeer, vertaald naar puzzels om thuis te maken. Hier zie je dus dat het kunstwerk vertaald wordt naar een puzzel. Ik heb het omgedraaid in mijn werk, de puzzel is het kunstwerk.
Dat de vraag van de lezers ging over het zelf in elkaar zetten van de puzzel vond ik begrijpelijk. Een puzzel is toch een spel en tijdverdrijf. Om de puzzels straks toch kenmerken mee te geven van een kunstwerk, is de oplage vastgezet op 100 stuks. Ook zit er ín en óp de doos, die ontworpen is door grafisch ontwerper Kexin Hao, allerlei keurmerken die het een bijzondere editie maken.