Normaal gesproken schrijven wij een ode aan een inspirerend persoon in ons leven. Deze editie is echter in de handen van het Stedelijk Museum Amsterdam. Zij eren fotografe Rineke Dijkstra met een bondig overzicht van haar iconische werken.
Door Marijke Phoa
Hoofdfoto: Rineke Dijkstra, Ruth drawing Picasso, 2009
Rineke Dijkstra – Een ode
20 mei 2017 – 6 aug 2017
Stedelijk Museum Amsterdam
In het Stedelijk is op dit moment een exemplarisch overzicht te zien van het oeuvre van fotografe Rineke Dijkstra. Bijna alles komt wel aan bod: haar strandportretten, haar video-werken, maar ook bijvoorbeeld een serie foto’s die zij van dezelfde persoon over een langer verloop van tijd maakt.
De timing van de tentoonstelling is niet zo gek, in maart werd het bekend dat Dijkstra de Hasselbladprijs overhandigd zal krijgen in oktober, een prijs voor fotografen die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de fotografie. Dijkstra werkt met een technische 5×4 camera en gebruikt daarvoor het liefst een vaste lens. ‘Omdat die het dichtst in de buurt komt van hoe onze ogen de wereld zien’, aldus Dijkstra in een interview met het NRC.
Net buiten de tentoonstellingszaal staat een klein videowerk op de gang, maar de echte ode begint pas in de zaal zelf. In I see a Woman Crying (Weeping Woman) zie je een groepje kinderen hardop beschrijven wat zij zien op het kunstwerk Weeping Woman (1937) van Picasso. Wij krijgen het kunstwerk nooit te zien, en moeten enkel ons concentreren op wat de kinderen in het werk lezen. Voor kunstdocenten een waar feestje om te zien, want het is een klassieke oefening die je met leerlingen voert om hen beter te maken in het analyseren van kunstwerken. Vooral wanneer de kinderen hun eigen emoties en ervaringen in het werk leggen is fantastisch om te zien ‘maybe she regrets something she has done wrong’, ‘maybe the tissue in her hand […] is like a million pound bill and she is crying because she can’t pay it all’, en mijn favoriet ‘maybe she is crying because she is happy’. Het is een mooie herinnering om ook zo naar de portretten van Dijkstra te gaan kijken. De portretten zijn voor een vrij neutrale achtergrond genomen, waardoor er echt in de blikken van de personen gezocht moet worden naar wat zij voelen.
Rineke Dijkstra, Olivier (2000-2003)
En wat een intense blikken weet Dijkstra toch altijd weer te vangen. Mijn persoonlijke favoriet is haar serie van Olivier (2000-2003), een jongen die zich aangemeld heeft bij het Franse vreemdelingenlegioen. In drie jaar tijd fotografeert Dijkstra hem zeven keer, net na zich enkele minuten geleden te hebben opgegeven, na een oefening, en drie jaar verder wanneer hij van zijn zachte onzekere open houding naar een jongeman met een strenge blik met een scherpe kaaklijn is veranderd.
Dijkstra houdt ervan de verandering vast te leggen, of juist mensen die op het punt staan een heleboel veranderingen te ondergaan. Daardoor zijn juist vaak kinderen en tieners haar onderwerp, in hetzelfde NRC interview zegt Dijkstra daarover: ‘je ziet dat alles al potentieel aanwezig is. En je kunt je zelfs al een beetje voorstellen wat er komen gaat.’ Juist de verharding die Olivier lijkt te hebben ondergaan is daardoor enigszins tragisch, wat eerst alleen een potentiële uitkomst was, is ook zodanig geworden.
Rineke Dijkstra, The Buzzclub, Liverpool UK/ Mysteryworld, Zaandam NL, 1996-1997
Toch zijn de portretten niet geheel neutraal. Wat een fantastische tijdsopname zijn de jongeren uit haar videowerk The Buzzclub, Liverpool UK/ Mysteryworld, Zaandam NL, 1996-1997. Hoewel de jongerencultuur altijd iets universeels blijft (lekker tongen voor de camera, sigaretten weg paffen en met z’n allen naar de club) zijn de jongeren in hun Gabberglorie toch echt hilarisch om te zien. Let wel dat je sokken meeneemt, en gemakkelijke schoenen aan hebt, want sinds enige tijd heeft het Stedelijk de filmzaal bedekt met tapijt waardoor iedereen zijn schoenen uit moet doen voordat je daar naar binnen mag. Persoonlijk hou ik er niet van, maar het is wel de moeite waard.
Heb je nog geen genoeg gekregen van Rineke Dijkstra, goed nieuws: later dit jaar toont het Stedelijk de serie Almerisa, 1994-2008, die een Bosnische vluchtelinge laat zien vanaf het moment dat ze als klein meisje in Nederland kwam tot de volwassen vrouw die zij nu is.