Erfgoed en cultuur laten ons zien waar we vandaan komen, houden ons een spiegel voor in het heden en zijn zo van grote betekenis voor de toekomst.’, aldus de koning. Hoe kijken we dan tegen volkenkundige musea aan?
Door: Marijke Phoa
Hoofdfoto: concept van sieradenmaker Cat Priem
Gesponsord
SIERADEN – Makers & dragers
15 okt 2018 – 2 juni 2019
Afrika Museum, Berg & Dal
Zoals jullie weten ben ik fan van de tentoonstelling SIERADEN – makers & dragers. De eerste keer dat ik deze heb gezien was in Museum Volkenkunde in Leiden. Sindsdien heb ik zowaar een sieradendoos gekocht om mijn eigen sieraden beter te bewaren, en koop ik wat duurdere maar wel meer kostbare sieraden. Ik raadde iedereen aan om hem te bekijken. Voor diegene die toen niet konden heb ik goed nieuws: de tentoonstelling is ook nog te zien in het Afrika Museum in het dorpje Berg en Dal (nabij Nijmegen). Het is een mooi sferische rit langs glooiende heuvels en een bosrijke omgeving. Heerlijk om er even op uit te zijn dus.
Oorspronkelijk is het Afrika Museum in 1954 opgericht om de collectie van de Congregatie van de Heilige Geest tentoon te stellen. De missionarissen van de Congregatie waren in verschillende landen van Afrika werkzaam en verzamelde heidense beeldjes om thuis te laten zien. Ze bevonden echter dat er zulke algemeen menselijke gevoelens in verwerkt waren dat ze de stukken vervolgens niet konden vernietigen, maar liever tentoon stelden. Om een bredere kijk geven op de belevingswereld van de mensen in die gebieden waar zij al lang werkzaam zijn.
Deze tentoonstelling gaat niet alleen over Afrikaanse sieradenmakers en dragers. Één van mijn favoriete werken was juist van de Vietnamese Sam Tho Duong. Wat doet de tentoonstelling dan toch in dit museum? Sinds 2014 is het Afrika museum – samen met Museum Volkenkunde en het Tropenmuseum – onderdeel geworden van de Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen. Niet alleen delen ze daardoor een bestuur, raad van toezicht en een collectie met elkaar, maar reizen de tentoonstellingen langs de verschillende instellingen. Zo ook SIERADEN – makers & dragers.
Toch komt de uitweiding naar andere landen niet alleen omdat de tentoonstelling eerst in Leiden te zien was. In mijn gesprek met de communicatiemedewerker van het museum, Julia Siahaija, kwam al snel naar voren dat het Afrika Museum het allemaal anders wil gaan doen. Het museum is zich steeds meer bewust van haar rol in de stereotypering van Afrika. Afrika is een continent met 54 verschillende landen. Tussen Casablanca (Marokko) en Kaapstad (Zuid-Afrika) zit maar liefs 11.619 kilometer. Enkel handgemaakte beeldjes uit 1900 volstaan niet om die realiteit te weergeven.
Het Afrika Museum wil zich daarom gaan richten op de hedendaagse samenleving binnen én buiten Afrika. Wat doet het met jouw identiteit als je in een ander land woont, maar je je nog wel identificeert met het land van jouw ouders (of grootouders)? Wat doet het met je als jij jezelf niet identificeert met dat land, maar jouw huidige landgenoten jou daar wel mee identificeren? Maar ook, wat doet het met je als de grenzen van jouw land door kolonisten zijn vastgesteld en deze niet jouw culturele erfgoed representeren? Vragen die veel beter beantwoord kunnen worden aan de hand van hedendaagse kunst dan rituele objecten van twee eeuwen geleden.
Persoonlijk kijk ik daarom uit naar meer tentoonstellingen zoals SIERADEN – makers & dragers in het Afrika Museum. Inspiratie uit een cultuur kan dan naast hedendaagse adaptaties worden gelegd en juist meer als een relatie dan exemplarisch worden beschouwd. En dat is natuurlijk waar het in stereotype-afzwakking allemaal om draait.
Kijk ook op de website van het Afrika Museum naar het boek ‘Words Matter’. In samenwerking met de andere musea in de stichting heeft het Afrika Museum het boek opgesteld om schadelijk taalgebruik in kunstinstellingen te bespreken. Er wordt ingegaan op de negatieve connotaties die woorden kunnen hebben of die tot uitsluitsel kunnen leiden, ook worden er juist alternatieven geboden. Associaties bij woorden blijven uiteraard veranderen dus het is mooi dat zij zelf het boek incompleet noemen en nieuwe bijdragen blijven verwelkomen.